Monety w Polsce – krótka historia

Monety w Polsce pojawiły się już za czasów pierwszych władców. Co prawda wcześniej, głównie za sprawą handlu i położenia terenów na trasie tzw. “bursztynowego szlaku”, na obszarze Polski pojawiały się monety bite w innych krajach. Szlak handlowy wytyczony za czasów panowania cesarza Nerona (54-68 r.) ciągnął się od Pomorza Gdańskiego, przez Śląsk, Morawy, aż do Cesarstwa Rzymskiego i sprzyjał wymianie pomiędzy lokalnymi plemionami a podróżnymi kupcami. To właśnie na ten okres datowanych jest wiele znalezisk i można przyjąć, że monety właśnie wtedy pojawiły się w Polsce po raz pierwszy.

Monety w Polsce – pierwsze denary

Powód wybicia pierwszych polskich monet nie jest dokładnie znany. Historycy zakładają, że ich funkcja płatnicza nie była ważna tak, jak status, który nadawały królom, których wizerunki się na nich znalazły. Nie do końca jasne jest też to, który z władców odpowiada za emisję pierwszych polskich monet. Próżno szukać bowiem na nich dat. Nakierować na rozwiązanie mogą napisy – “MISICO” i “MTLZCO”, które się na nich pojawiały. Te sugerują Mieszka I i tak przyjęło się uważać, mimo tego, iż część historyków wskazuje na Mieszka II, czyli wnuka pierwszego władcy.

Denary Mieszka I datowane są na 970 – 992 r. Do dzisiejszych czasów nie zachowało się jednak wiele egzemplarzy. Rewers monet stworzony był z symbolu równoramiennego krzyża. Symbol określany jako kaplica lub książęce nakrycie głowy znalazł się natomiast na awersie. Fani numizmatyki znają go z pewnością doskonale z banknotów 10-złotowych, na których został umieszczony w celu upamiętnienia tych monet.

Monety bite za czasów Bolesława Chrobrego

Gdyby teza o denarach Mieszka I była prawdziwa, to miano pierwszych monet w Polsce przyjęłyby denary bite przez Bolesława Chrobrego. Za jego czasów przeżywały one prawdziwy rozkwit. Najpopularniejszą jest denar “PRINCES POLONIE” od napisu, który znalazł się w jego wzorze. Moneta ta jest ważna dla Polski m.in. ze względu, że to właśnie na niej znajduje się najstarszy zapis nazwy kraju. Datuje się ją na pierwsze lata XI w. Rewers monety stanowił charakterystyczny, równoramienny krzyż. Na awersie znalazł się natomiast symbol ptaka. Wzór monety utrwalony został na banknotach o nominale 20 zł.

Jednak denar “PRINCES POLONIE”, wg prof. Stanisława Suchodolskiego również nie jest najstarszy. Wg jego badań, miano najstarszej monety w Polsce przypada innej, którą Bolesław Chrobry – jeszcze jako książę, a nie król Polski – bił w X w. Na denarze tym znalazło się drzewo oraz napis “Bolizlavo dux” (Bolesław książę).

Pierwsza złota moneta w Polsce

Do 1330 r. głównym, cennym kruszcem, z którego wybijano monety, było srebro. To właśnie w tym roku, za czasów panowania króla Władysława Łokietka wybite zostały pierwsze złote monety w Polsce. Nazwana umownie florenem Władysława Łokietka moneta przedstawiała wizerunek króla – trafił on na awers wraz z napisem “WLADISLAUS.DI.G.REX” – oraz biskupa, który wraz z napisem “S. STANSILAVS. POLE” trafił na rewers. Wybito je za zgodą papieża Jana XXII ku czci św. Stanisława, lecz ze względu na wartość – bito je ze złota, monety nigdy nie trafiły do obiegu. Do dziś, oficjalnie zachował się jedynie 1 egzemplarz florena, który znajduje się w zbiorach Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Narodowego w Krakowie. Pogłoski głoszą, że drugi egzemplarz zaginął w czasach okupacji niemieckiej, a trzeci znajduje się w prywatnej kolekcji.

Grosz krakowski – pierwszy grosz

Za czasów panowania Kazimierza Wielkiego (1333 – 1370 r.) przeprowadzono jedną z pierwszych reform monetarnych. W obiegu funkcjonowało bowiem jednocześnie wiele różnych monet, które były pozostałością po rozbiciu dzielnicowym. Grosz krakowski, który wzorowany był na czeskim (grosz praski), miał za zadanie ujednolicić monety w obiegu. Z uwagi na brak własnych złóż srebra, moneta ta nie miała jednak szans konkurować z czeskim odpowiednikiem i stała się bardziej symbolem zmian, niż popularnym środkiem płatniczym. Grosz krakowski funkcjonował przede wszystkim lokalnie, w Krakowie, jak i okolicznych miejscowościach. Trudność w dostępie do srebra sprawiła, że w bitych groszach było go coraz mniej, przez co monety traciły swą pierwotną wartość, jak i znaczenie.

Pierwszy “złoty”

Pierwotnie, złoty nie był monetą, a jednostką miary, którą określano wartość dóbr. Z uwagi na szeroko rozpowszechnione grosze, potrzebne było ich wartościowanie w stosunku do np. złotych florenów. “Złoty” został więc ustanowiony – w statutach piotrkowskich (1496 r.) – jako odpowiednik 30 groszy. Poza samą jednostką obrachunkową funkcjonowały także tzw. czerwone złote. Nazywano tak złote dukaty, głównie zagraniczne.

Można więc przyjąć, że pierwszym polskim “złotym” był wspomniany już wcześniej dukat wybity za czasów Władysława Łokietka. Monety srebrne nazywane złotymi (warte 30 groszy) pojawiły się po potopie szwedzkim, jednak już na etapie bicia, ich wartość była zaniżona (wartość srebra użytego do bicia wynosiła jedynie ok. 13 groszy). Monety te nazywane były tymfami (od nazwiska mincerza, Andrzeja Tymfa).

Monety w Polsce w czasie I Wojny Światowej

Burzliwa historia Polski wpływała również na system monetarny. W grudniu 1916 r. złotego wyparły marki polskie. Waluta ta została ustanowiona początkowo w Królestwie Polskim, które okupowane było przez Cesarstwo Niemieckie, jednak z czasem zaczęły obowiązywać na terytorium całego kraju. Monety, którymi posługiwano się w okresie funkcjonowania marek polskich to 1, 5, 10 i 20 fenigów.

Choć wojna zakończyła się w 1918 r., markami polskimi posługiwano się aż do 29 kwietnia 1924 roku, gdy w wyniku reformy walutowej Władysława Grabskiego ponownie zastąpił ją złoty. Z uwagi na hiperinflację, przelicznik marki polskiej do nowego złotego wynosił 1 800 000:1.

Monety okresu międzywojennego

W wyniku wspomnianych reform zmieniono również wartość złotego wyrażaną w groszach. To właśnie wtedy, złoty przyjął przelicznik znany nam również dzisiaj, czyli 100 groszy. W okresie 20-lecia międzywojennego emitowano zarówno banknoty, jak i monety. W obiegu pojawiły się monety o nominałach 1, 2, 5, 10, 20, 50 groszy oraz 1, 2, 5 i 10 zł.

Późniejsze monety w Polsce

W wyniku wybuchu II Wojny Światowej monety zniknęły z obiegu. Ich rolę przejęły banknoty okupacyjne sygnowane przez Bank Emisyjny w Polsce (Kraków). Miały one polskie napisy, jednak pozbawione były symboli narodowych. Okupanci ustalili również przeliczniki – różne, dla różnych nacji, wg których można było zamienić złote polskie na banknoty okupacyjne.

Po zakończeniu II Wojny Światowej, monety nie wróciły od razu do obiegu. Upłynęło jeszcze 5 lat, nim pojawiły się ponownie. Do 1950 r. funkcjonowały jedynie banknoty o nominałach od 1 do 500 złotych. Dopiero w wyniku reformy z 30 października 1950 r., zwanej też “skokiem na kasę”, przywrócono monety w Polsce. Poza drakońskim przelicznikiem wymiany starych pieniędzy na nowe (100:3), wprowadzono monety ułatwiające drobne płatności. Najmniejszy nominał wynosił 1 grosz, a największy 1 zł. Pomiędzy znalazły się jeszcze monety o nominałach 2, 5, 10, 20 i 50 gr.

W 1960 roku na monety zamienione zostały banknoty 2 i 5 złotowe, a 5 lat później zamianie uległ również banknot 10 złotowy. W późniejszych latach, w okresie PRL, tworzono także monety o wyższych nominałach. Były to monety kolekcjonerskie, którymi upamiętniano różne postaci i wydarzenia. Ich nominały zaczynały się od 50 zł, a sięgały nawet 200 000 zł (np. wybita w 1988 r. złota moneta “Jan Paweł II, X lat pontyfikatu”).

Monety w Polsce obecnie

Upadek ZSRR i wyrwanie się Polski spod radzieckich wpływów otworzyło drogę do kolejnych reform. Konieczne były one również ze względu na postępującą inflację. W 1995 r. przeprowadzono kolejną denominację, a “starego” złotego (PLZ) zastąpił “nowy” (PLN). Stosunek wymiany wynosił 10 000 do 1. Monety wprowadzone wtedy do obiegu funkcjonują do dziś.

Monety okolicznościowe na zamówienie

Poza oficjalnym obiegiem funkcjonuje także szereg monet okolicznościowych. Coraz częściej sięgają po nie parki narodowe, muzea, organizacje charytatywne, a także firmy, które chcą wykorzystać je jako ciekawy gadżet reklamowy. Nasza firma specjalizuje się w produkcji monet odlewanych oraz bitych na zamówienie.

Wszystkie produkty wykonujemy od podstaw, dzięki czemu nasi klienci mają gwarancję unikalnego wzoru, stworzonego specjalnie dla nich. Na projekcie mogą znaleźć się dowolne elementy takie jak teksty, liczby, czy grafiki – np. logotypy, wizerunki postaci, zwierząt. Monety mogą mieć od ok. 1,5 cm do ok. 5 cm średnicy i od 0,3 do 1 cm grubości. Ich projekt może zostać stworzony przy użyciu techniki 2D lub modelowania trójwymiarowego. Klienci mogą zdecydować również o ich kolorze. W naszej ofercie znajdują się monety koloru złotego, srebrnego i brązowego w antycznym lub błyszczącym odcieniu. W przypadku monet odlewanych istnieje także możliwość nałożenia na wzór dodatkowych kolorów za pomocą specjalnych emalii. Oferujemy także szereg dodatków – specjalne kapsle, etui lub inne opakowania na monety.

Chcesz wiedzieć więcej? Skontaktuj się z nami za pomocą formularza i uzyskaj darmową wycenę. W przypadku zainteresowania współpracą możesz liczyć także na darmowy projekt wzoru wraz z wizualizacją umożliwiającą zobaczenie gotowych monet przed rozpoczęciem ich produkcji.

W naszej ofercie znajdziesz również medale okolicznościowe, breloki, nieśmiertelniki, pinsy, medale sportowe, statuetki, ordery i odznaczenia. Realizujemy zamówienia od 30 szt.