Jeździectwo – wszystko, co warto wiedzieć o jeździectwie

Związek ludzi z końmi rozpoczął się najprawdopodobniej aż 5,5 tys. lat temu. Ok. 3500 r. p.n.e. ludy zamieszkujące tereny dzisiejszego Kazachstanu po raz pierwszy udomowiły konie. Przedstawiciele kultury Botai (od Botai – miejscowości w Kazachstanie, w której odkryto pozostałości osady) jako pierwsi zaczęli użytkować konia pod wierzch, czyli do jazdy na jego grzbiecie.

W Europie rolę tę przypisuje się Tesalczykom, którzy dokonali tego ok. XX w. p.n.e. Ok. 500 lat później starożytni Grecy i Rzymianie mieli już opracowane metody treningu koni w celach pociągowych.

Początki sportów jeździeckich

Starożytną Grecję i Rzym można uznać również za miejsce, w którym narodziło się jeździectwo sportowe. Poza wykorzystaniem koni w celach pociągowych czy do przemieszczania zaczęto używać ich do rywalizacji sportowej. Wyścigi rydwanów to nie jedyne z konkurencji, o których wiemy – ścigali się również jeźdźcy siedzący na grzbiecie koni.

Jedną z ról koni była ich przydatność wojenna i to właśnie ze sposobu, w jaki wykorzystywano konie w wojsku, wywodzi się większość współczesnych konkurencji jeździeckich. Część nich wyewoluowało także z polowań ówczesnych arystokratów, którzy przeprowadzali je z grzbietów koni.

Wróćmy jednak do roli koni w wojsku. O ile w trakcie konfliktów, była ona raczej jasna, tak w trakcie pokoju musiano znaleźć sposób, na utrzymanie oraz nauczanie koni nowych umiejętności. W tym celu wprowadzono w kawalerii ćwiczenia musztry, które z czasem stały się również przedmiotem rywalizacji. Na tym polu do XVIII w. największe uznanie budziły umiejętności polskich kawalerzystów. Niestety, konflikty, zabory i burzliwa historia Polski sprawiła, że znaczenie polskiej szkoły jeździectwa malało, a zasługi – jeśli były – przypisywane były zaborcom.

Za początek historii współczesnej rywalizacji jeździeckiej uznaje się zawody w skokach konnych na wysokość lub odległość, które odbywały się w Dublinie (Irlandia) w drugiej połowie XIX w. Rywalizacja w konkurencji ujeżdżenia po raz pierwszy miała miejsce w miejscowości nieopodal Bratysławy – Preszburgu w 1873 r. Pod koniec XIX w. – w 1892 r. – odbyły się pierwsze konne rajdy długodystansowe. Uczestnicy mieli do pokonania trasę z Wiednia do Berlina oraz z Berlina do Wiednia.

Co to jest jeździectwo?

Znając historię, warto doprecyzować, czym właściwie jest jeździectwo. Mianem tym określa się wszystkie konkurencje sportowe z wykorzystaniem koni – w tym także powożenie. Definicja ta rozwiewa jednocześnie wątpliwości związane z często pojawiającym się pytaniem – “Czy jazda konna jest sportem?”. Odpowiedź jest jednoznaczna, jeździectwo jest sportem.

Jakie są rodzaje jeździectwa?

Definicja jeździectwa obejmuje wszystkie konkurencje sportów konnych. Wg klasyfikacji Polskiego Związku Jeździeckiego jest ich 9 – ujeżdżenie, skoki, WKKW, powożenie, woltyżerka, sportowe rajdy konne, reining, parajeździectwo i polo. Przyjrzymy się bliżej każdej z nich.

Ujeżdżenie

Ujeżdżenie – nazywane również dresażem (od franc. dressage, tresura) – to jedna z konkurencji jeździeckich obecnych na igrzyskach olimpijskich. Wymaga nie tylko doskonałej harmonii jeźdźca z koniem, ale też doskonałego poziomu wyszkolenia zwierzęcia. Konkurencja polega na wykonaniu przez duet człowiek-koń określonych figur na czworoboku – czworokątnej arenie zmagań, często piaszczystej, w której obrębie duet prezentuje swoje wykonanie.

Figury, które muszą wykonać to m.in. piruety, passage, zmiany nogi czy ciągi. Występ jest oceniany przez sędziów, a ocenie poddawana jest nie tylko poprawność wykonanych figur, ale też swoboda ruchów konia, jego ekspresyjność, elastyczność i harmonia.

Skoki

Jeździectwo najczęściej utożsamiane jest ze skokami – kolejną konkurencją, której się przyjrzymy. Skoki przez przeszkody rozgrywane są na parkurze, na którym rozstawione są różne przeszkody, które musi pokonać jeździec na dosiadanym zwierzęciu. Tor przeszkód musi zostać pokonany w określonej kolejności i czasie.

Konkurencja skoków przez przeszkody jest też jedną z najbardziej zrozumiałych dla mniej zaawansowanych widzów. Zasady są bowiem proste, a o zwycięstwie decyduje czas, w którym duet pokona tor przeszkód oraz czystość biegu. Za strącenie przeszkody przyznawane są 4 punkty karne. Taką samą liczbę punktów przyznaje się za pierwszy przejaw nieposłuszeństwa konia i odmowę skoku. W przypadku powtórki duet jest eliminowany z dalszej walki. Eliminacją karane są także upadki jeźdźca lub konia oraz pomylenie trasy. Za przekroczenie określonego limitu czasu na przejazd naliczane są punkty karne.

WKKW (Wszechstronny Konkurs Konia Wierzchowego)

Wszechstronny Konkurs Konia Wierzchowego to jedna z najbardziej wymagających konkurencji jeździectwa sportowego. Łączy ona bowiem dwie wymienione powyżej konkurencje – ujeżdżenie i skoki przez przeszkody – oraz próbę terenową. Zawody mogą rozciągnąć się nawet do 3 dni – po 1 na każdą z prób, ale niezależnie od długości konkursu, zawsze zachowywana jest taka sama kolejność. Jeźdźcy rozpoczynają zmagania od ujeżdżenia, następna jest próba terenowa, a na końcu skoki przez przeszkody.

Próba terenowa (kros) to konkurencja, w której duety człowiek-koń mają do pokonania terenową trasę z przeszkodami. Tym, co decyduje o dobrym wyniku, jest odwaga, wytrzymałość, szybkość i skoczność konia oraz umiejętność panowania nad nim przez jeźdźca. Poza czasem punktowana jest również czystość przejazdu. Odmowa skoku karana jest 20 punktami karnymi, druga 40, a trzecia – na danej przeszkodzie lub na całej trasie – eliminuje z konkurencji. Brak precyzji w pokonywaniu przeszkód to 15 punktów karnych, a aktywacja bezpiecznika (zahaczenie) przeszkody 11. Za przekroczenie limitu czasu przyznawane jest 0,4 punktu karnego za każdą rozpoczętą sekundę ponad limitem.

Zwycięzcą Wszechstronnego Konkursu Konia Wierzchowego (WKKW) zostaje duet, który pokona trasy torów w jak najkrótszym czasie, jak i zgromadzi przy tym jak najmniejszą liczbę punktów karnych (wynik ujeżdżenia jest odpowiednio przeliczany).

Powożenie

Powożenie to jedna z najstarszych konkurencji jeździeckich (wyścigi rydwanów były w programie starożytnych igrzysk olimpijskich). Zawody składają się z trzech konkursów, które mają sprawdzić wytrzymałość, temperament, odwagę i wartość użytkową koni. Zaprzęgi mogą być jedno-, dwu-, lub czterokonne.

Pierwszym konkursem jest ujeżdżenie. Ujeżdżenie to konkurencja, w której oceniany jest styl oraz umiejętność prowadzenia zaprzęgu, ogólna wartość estetyczna – stan powozu, ubiór, jak i ciągnące powóz zwierzę lub zwierzęta. W konkursie ujeżdżenia zaprzęg ma do wykonania określony układ ruchów w stępie i kłusie.

Maraton to drugi z konkursów powożenia. Sprawdza wytrzymałość koni, jak i umiejętność obchodzenia się z nimi przez woźnicę. Zaprzęg ma do pokonania składającą się z pięciu (czasami trzech) odcinków trasę, której łączna długość nie może przekraczać 22 km. Na ostatnim odcinku na zawodników czeka kilka przeszkód.

Ostatnią z konkurencji powożenia jest konkurs zręczności powożenia. Sprawdza ona kondycję oraz inne umiejętności koni i jeźdźcy, które nadszarpnął maraton. Zręczność powożenia sprawdzana jest na placu, na którym ustawione są różne, ściśle określone przeszkody, które muszą pokonać powozy.

Zawody w powożeniu trwają najczęściej 3 dni. Każdy z konkursów rozgrywany jest innego dnia, a o zwycięstwie decyduje końcowa punktacja. Wygrywa zawodnik, który podczas wszystkich trzech konkurencji zgromadził najmniej punktów karnych.

Woltyżerka

Woltyżerka nazywana jest również gimnastyką na koniu i określenie to dobrze odzwierciedla charakter tej konkurencji jeździeckiej. Zawodnicy mają bowiem do wykonania zestaw ćwiczeń gimnastycznych i akrobatycznych. Robią to w trakcie jazdy konia, który porusza się na lonży po okręgu, którego średnica musi wynosić minimum 15 metrów. Rozgrywane są konkursy indywidualne, w parach lub w zespołach (4-8 osób). Poza zawodnikami wykonującymi akrobacje, w zespole jest też lonżujący, czyli osoba, która prowadzi konia na lonży. Zawody składają się najczęściej z dwóch części – konkursu obowiązkowego ze ściśle określonym programem oraz konkursu dowolnego, który ustalają zawodnicy.

Sportowe rajdy konne

Sportowe rajdy konne to jedna z młodszych konkurencji jeździeckich. Polega ona na pokonywaniu przez konia i jeźdźca długich, wielokilometrowych tras. Zwycięzcą jest para, która pokona ją najszybciej. Jednak nie jest to jedyny warunek. Sportowe rajdy konne kładą nacisk na zdrowie zwierząt, dlatego zarówno na trasie – w punktach kontrolnych – jak i po przekroczeniu linii mety, konie biorące udział w rajdzie poddawane są szczegółowej kontroli weterynaryjnej. Jedynie te, które ją zaliczą, mogą kontynuować wyścig lub są klasyfikowane po przekroczeniu mety. Trasy sportowych rajdów konnych mogą liczyć nawet 160 km i więcej.

Reining

Reining to konkurencja, która wywodzi się z ujeżdżenia westernowego, czyli stylu jazdy pochodzącego z Ameryki, charakterystycznego dla koni wykorzystywanych do pracy na tamtejszych ranczach i wielohektarowych fermach. W tej konkurencji jeźdźcy muszą jak najdokładniej wykonać przejazd, na który składa się kilka elementów – m.in. cofnąć konia o 3 m, zatrzymać galopującego konia czy wykonać lotną zmianę nogi, na którą galopuje. Elementy te ułożone są w tzw. pattern. Jeźdźcy w reiningu przez cały czas muszą utrzymywać konia w galopie oraz prowadzić go jedną ręką, a nie dwoma.

Parajeździectwo

Parajeździectwo to odmiana jeździectwa skierowana do osób niepełnosprawnych. W parajeździectwie rozgrywane są dwie konkurencje – ujeżdżenie i powożenie. Zasady obu z nich są takie same jak w przypadku konkurencji dla osób nieposiadających niepełnosprawności. Paraujeżdżenie jest konkurencją, która znajduje się w programie igrzysk paraolimpijskich.

Polo

Ostatnim sportem konnym jest polo. Polo to odrębna dyscyplina, która ma jednak wiele wspólnego z jeździectwem. Do gry wykorzystuje się bowiem konie, a zawodnicy muszą wykazywać się doskonałymi umiejętnościami ich ujeżdżania. Wywodząca się z Azji Środkowej gra polega na walce dwóch czteroosobowych drużyn na trawiastym boisku z dwoma bramkami ustawionymi po przeciwnej stronie. Gracze muszą wbić do nich kule, używając do tego tzw. malletów – długich, uginających się delikatnie w trakcie uderzenia kijów. Podczas gry zawodnicy cały czas siedzą na koniach.

Jak długo trzeba się uczyć jazdy konnej?

Opanowanie jazdy konnej do poziomu zawodowego to długi proces. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, żeby zacząć przygodę z jeździectwem w celach rekreacyjnych. Osiągnięcie poziomu, który umożliwi swobodną i spokojną jazdę na koniu – w zależności od indywidualnych predyspozycji – to najczęściej kwestia kilku tygodni. Przygodę z jeździectwem najlepiej zacząć w najbliższej stadninie konnej i pod bacznym okiem instruktorów, którzy nie tylko rozwieją wszelkie wątpliwości, ale pomogą uporać się z trudnościami.

Czy jazda konna uspokaja?

Choć początkowy etap nauki jazdy konnej może stresować, to przełamanie się może przynieść więcej korzyści. Wyciszenie i spokój ducha, który osiągamy dzięki kontaktowi z naturą i ujeżdżanym zwierzęciem to niejedyne zalety. Jazda konna pomaga zadbać o sylwetkę. W trakcie jazdy nie tylko spalamy kalorie – od ok. 300 do nawet 600 w ciągu godziny, ale też wzmacniamy mięśnie całego ciała i poprawia funkcjonowanie układu krążenia.