Koszykówka – historia, zasady i ciekawostki o koszykówce

Historia koszykówki

Koszykówka to sport, który może pochwalić się ponad 130-letnią historią. Za datę powstania dyscypliny uznaje się bowiem 21 grudnia 1881 r. To właśnie wtedy James Naismith na uczelni YMCA w Springfield, w której był nauczycielem, przygotował podwaliny tego sportu. W odpowiedzi na konkurs zorganizowany przez władze YMCA, którego celem było wymyślenie nowej dyscypliny sportowej, która pomagałaby rozwijać kondycję młodzieży w sezonie zimowym, Naismith wpadł na rozwiązanie idealnie dopasowane do wnętrz szkolnych sal gimnastycznych. Jego założenia były proste – ograniczyć niebezpieczny kontakt fizyczny pomiędzy zawodnikami, postawić nacisk na skoczność oraz szybkość i koordynację ruchowo-wzrokową. James Naismith – jak nietrudno się domyślić – wygrał konkurs, prezentując przed gronem pedagogicznym nową dyscyplinę.

W swojej pierwszej wersji koszykówka nie wyglądała jednak tak, jak dziś. Gra, co prawda, polegała na rzucaniu piłką do kosza, jednak na tym podobieństwa się kończą. Pierwsze zasady koszykówki zabraniały np. poruszania się z trzymaną przez zawodnika piłką – w tamtym okresie nie było jeszcze mowy o kozłowaniu. Poruszali się więc zawodnicy bez piłki. Sama piłka również nie wyglądała tak, jak dziś. Była to najczęściej piłka do futbolu amerykańskiego, a dedykowaną do koszykówki piłkę, Naismith stworzył dopiero w 1894 r.

Inne były również kosze. Zamiast wiszących dzisiaj na obręczach siatek, w pierwszych latach koszykówki używano wiklinowych kosze z… dnem. Uniemożliwiały one spadnięcie piłki, dlatego po każdym zdobytym punkcie, należało ją wypchnąć z kosza specjalnym, długim kijem. Warto wspomnieć również o tym, że w pierwszych meczach koszykówki brały udział drużyny złożone z 9 zawodników – dziś po boisku biega jednocześnie jedynie pięciu zawodników.

Rozwój piłki koszykowej

Koszykówka, ze względu na fakt, że jej twórca był z pochodzenia Kanadyjczykiem, właśnie tam zawędrowała po debiucie w USA. W 1893 r. sport trafił natomiast do Europy. Nowa dyscyplina zaprezentowana została we Francji, a rok później w Anglii. Kolejne lata to nie tylko dotarcie do państw azjatyckich (Indie, Japonia, Chiny) i Australii. To też pierwsze zmiany w zasadach koszykówki.

Już w 1894 r. twórca zweryfikował swoje założenia co do braku kontaktu między zawodnikami. Mimo zakazu dochodziło do wielu brutalnych sytuacji kontaktowych, dlatego by ich uniknąć, wprowadzono rzuty wolne. Rok później zmieniono punktację do wymiaru, który częściowo towarzyszy nam do dziś – rzuty wolne punktowane były za 1, natomiast rzuty z gry za 2 punkty. Kolejną ważną zmianę, która wpłynęła na dynamikę gry, wprowadzono w 1986 r. Od tego momentu zawodnicy posiadający piłkę mogli się z nią poruszać, kozłując.

Nowe stulecia to jeszcze bardziej dynamiczny rozwój piłki koszykowej na całym świecie. W 1904 koszykówkę zaprezentowano jako sport pokazowy na Igrzyskach Olimpijskich w Saint Louis. 11 lat później wprowadzono ograniczenia co do liczby zawodników na boisku – jednocześnie mogło ich być jedynie pięciu z jednej drużyny.

W 1932 roku założono organizację, która do dziś sprawuje pieczę nad międzynarodowymi rozgrywkami – FIBA (Międzynarodowa Federacja Koszykówki).

Historia koszykówki w Polsce

Koszykówka trafiła do Polski na początku XX w. Już w 1909 r. rozegrano we Lwowie pierwsze zawody, w których udział wzięło 6 drużyn z gimnazjów. Co ciekawe, brały w nim udział jedynie żeńskie zespoły. Już po odzyskaniu niepodległości, w 1918 r., koszykówka stała się sportem chętnie nauczanym i uprawianym w szkołach. W 1928 r. w Łodzi rozegrano po raz pierwszy oficjalne Mistrzostwa Polski w koszykówce mężczyzn, które zwyciężyła drużyna Czarna Trzynastka Poznań.

Podwaliny pod strukturyzację dyscypliny postawiono 9 lutego 1928 r. Utworzono wtedy Polski Związek Gier Sportowych, który poza koszykówką, sprawował pieczę także nad siatkówką, piłką ręczną i hazeną. Związek od 1934 r. był członkiem FIBA. Co ciekawe, nawet po zmianie nazwy na Polski Związek Piłki Ręcznej w 1936 r., nadal obejmował siatkówkę i piłkę koszykową.

Rozwój koszykówki, jak i działalność związku, zastopował wybuch II Wojny Światowej. Zawirowania po jej zakończeniu nadal splatały losy polskiej koszykówki ze szczypiorniakiem i siatkówką, aż do 1957 r. – dopiero wtedy utworzono Polski Związek Koszykówki, który funkcjonuje do dziś.

Nim przyjrzymy się podstawowym zasadom koszykówki, warto wspomnieć o niewątpliwych sukcesach nowo utworzonego związku. Dobra organizacja i profesjonalizm władz, zauważony został przez FIBA. Dzięki pracy PZKosz, w naszym kraju – już w 1958 roku – zorganizowano Mistrzostwa Europy kobiet, a 5 lat później – w 1963 r. – Mistrzostwa Europy Mężczyzn.

Jakie są zasady gry w koszykówkę?

Współczesna koszykówka to dynamiczny i widowiskowy sport drużynowy. Czy jednak znasz podstawowe zasady gry w piłkę koszykową? Ich znajomość pomoże nie tylko cieszyć się z samodzielnej gry, ale także ułatwi oglądanie spotkań z perspektywy kibica.

Cztery główne elementy gry w koszykówkę

By zrozumieć zasady i posiąść podstawową wiedzę, należy poznać cztery główne elementy gry w koszykówkę. Są to:

• zasada kroków,
• tzw. “martwa piłka” i “żywa piłka”,
• zasada cylindra,
• zasady 24 i 8 sekund.

Zasada kroków dotyczy sytuacji, w której zawodnik chce wykonać krok, trzymając piłkę w ręku. Może to zrobić, jednak więcej niż dwa kroki będą przewinieniem. Jeżeli zawodnik chce wykonać więcej kroków, np. przebiec z piłką przez całe boisko, w trakcie biegu musi piłkę kozłować.

Określenie “martwa” i “żywa” piłka warunkowane jest przez sytuację na boisku. “Martwa piłka” to w koszykówce piłka, którą nie można przeprowadzić akcji. Staje się taka, gdy jedna z drużyn zapunktuje, sędzia zagwiżdże w trakcie gry, zasygnalizowany zostanie koniec jednej z kwart lub upłynie czas kończący rozgrywanie akcji. Piłka “żywa” to piłka, która została wprowadzona do gry przez wprowadzającego, sędziego – w wyniku rzutu sędziowskiego – lub jest trzymana przez gracza wykonującego rzut wolny.

Zasady 24 i 8 sekund określają czas na wykonanie konkretnych akcji na boisku drużynie, która jest w posiadaniu piłki. Zasada 8 sekund określa, że drużyna, która przejmie piłkę w obronie lub wprowadzi ją do gry na swojej połowie, ma 8 sekund na przeniesienie akcji do strefy ataku (połowa przeciwników). Zasada 24 sekund, dodatkowo wpływa na dynamikę spotkań. Określa ona czas, w którym drużyna posiadająca piłkę musi wykonać próbę rzutu piłką do kosza przeciwnej drużyny. W przypadku, w którym po nieudanym rzucie, drużyna go wykonująca ponownie przejmie piłkę, ma ona dodatkowe 14 sekund na ponowienie akcji.

Zasada cylindra to ostatni z elementów, o których należy wiedzieć, żeby zrozumieć podstawy koszykówki. Określa ona nienaruszalną przestrzeń każdego zawodnika. “Niewidzialny” cylinder wokół zawodnika wyznaczają jego dłonie (z przodu), pośladki (z tyłu), zewnętrzne części stóp i dłoni (po bokach) oraz przestrzeń nad nim. Zawodnik może wyskoczyć pionowo do góry lub unieść dłonie, jednak nie mogą one przekroczyć niewidzialnej bariery wyznaczonej przez stopy. Jeżeli zawodnik to zrobi, a dodatkowo dotknie przeciwnika, ruch ten traktowany jest jako przewinienie. W sytuacji odwrotnej – gdy zawodnik w obronie utrzymuje prawidłową pozycję cylindra, a jego przestrzeń zostanie naruszona przez zawodnika drużyny atakującej, odgwizdywany jest faul w ataku.

Czego nie wolno robić podczas gry w koszykówkę?

Koszykówka jest z założenia sportem bezkontaktowym, dlatego lista przepisów określa szereg przewinień, za które karę może otrzymać zawodnik lub jego drużyna.

W koszykówce nie wolno wykonywać więcej niż dwóch kroków z piłką w ręku. By wykonać więcej kroków, piłkę należy kozłować. Warto wiedzieć, że po kozłowaniu piłki i zatrzymaniu (dwie stopy dotykają gruntu, piłka w rękach), nie można ponownie rozpocząć kozłowania – można jedynie wykonać podanie lub rzut. Dodatkowo przepisy określają, że piłki nie można umyślnie dotykać nogą lub uderzać jej zaciśniętą pięścią.

Część reguł określa to, czego nie może zrobić zawodnik wprowadzający piłkę do gry spoza boiska. Nie może on m.in. trzymać piłki dłużej niż 5 sekund i przemieszczać się z nią dalej niż 1 metr wzdłuż linii autu i miejsca wyznaczonego przez sędziów. Zakazane jest także wykonywanie bezpośrednich rzutów do kosza. Zawodnik wprowadzający piłkę nie może również dotknąć jej samemu przed innymi zawodnikami.

Ostatnimi z przewinień, którym się przyjrzymy, są te dotyczące fauli. Zawodnicy nie mogą szarżować, czyli wbiegać w przeciwników, popychać ich, trzymać, podstawiać nogi lub wykonywać innych przewinień osobistych. Co ciekawe – przewinienia indywidualne przypisywane są także drużynie. Gdy ta, w czasie jednej kwarty sfauluje 5 razy, przeciwnicy za każde kolejne przewinienie otrzymują rzuty osobiste.

Jak przyznawane są punkty w koszykówce?

W koszykówce funkcjonuje różna punktacja. 3 punkty drużyna zdobywa za celny rzut spoza pola wyznaczonego linią biegnącą po okręgu w odległości 6,75 m (w Europie) lub 7,24 m (w NBA) od środka kosza. 2 punkty zdobywa drużyna, która wykona celny rzut z akcji przeprowadzonej wewnątrz tego pola. Dodatkowo zawodnicy mogą zdobyć 1 punkt, wykonując celnie rzut osobisty przyznany w wyniku faulu.

Ile wynosi czas gry w koszykówkę?

Ostatnim z zasad koszykówki, którym przyjrzymy się w naszym wpisie, są te dotyczące czasu gry, W odróżnieniu od piłki nożnej, siatkówki czy hokeja na lodzie, w koszykówce nie mamy do czynienia z połowami lub tercjami. W trakcie spotkania rozgrywane są kwarty.

Jedna kwarta trwa dokładnie 10 minut, a jej koniec sygnalizowany jest głośnym sygnałem. W trakcie kwarty czas jest zatrzymywany w kilku sytuacjach – m.in. gdy sędzia zagwiżdże, a piłka była “żywa”. Czas z reguły nie jest zatrzymywany po zdobyciu kosza, poza jednym wyjątkiem – gdy drużyna zapunktuje z akcji w czwartej kwarcie, a zegar wskazuje 2 minuty lub mniej do zakończenia meczu.

Warto wspomnieć także o przerwach, które nie są równe. Pomiędzy 1 i 2 oraz 3 i 4 kwartą zawodnicy, oraz trener mają do dyspozycji jedynie 2 minuty. Długa, 15-minutowa przerwa występuje tylko w połowie spotkania, a więc między 2 i 3 kwartą.

Kto rozpoczyna mecz koszykówki?

Choć wydawać by się mogło, że mecz koszykówki rozpoczynać powinna jedna z drużyn, w rzeczywistości jest inaczej. Mecz koszykówki rozpoczyna sędzia, wykonując tzw. rzut sędziowski wewnątrz środkowego koła na boisku. Do walki o piłkę staje dwóch zawodników z przeciwnych drużyn. W momencie, w którym sędzia rozpocznie mecz, podrzucając piłkę do góry, ich zadaniem jest zbicie zawieszonej w powietrzu piłki w kierunku swoich kolegów z drużyny, którzy następnie – bez przerwy – powinni rozpocząć akcję ofensywną.

Polska liga koszykówki

Pomimo tego, że oczy fanów koszykówki na całym świecie zwrócone są w stronę NBA, warto wspomnieć również o naszych rodzimych rozgrywkach. Rozgrywane są pod nazwą Energa Basket Liga i są najwyższym poziomem krajowych rozgrywek, w której uczestniczą najlepsze drużyny z Polski. W sezonie 2022/2022 jest ich 16, a w roli obrońcy tytułu występuje zespół WKS Śląsk Wrocław. Rozgrywki w EBL prowadzone są co sezon wg systemu kołowego (każdy z każdym). Sezon kończy natomiast faza play-off (pucharowa), która wyłania mistrza danego sezonu.

Ile zarabia polski koszykarz w porównaniu do swoich kolegów z NBA?

Różnica jest znaczna, jednak dobrze odzwierciedla poziom sportowy pomiędzy obiema ligami. Wg dostępnych danych, polscy koszykarze mogą liczyć na miesięczne pensje oscylujące w granicach 15-20 tys. zł (ok. 3-4 tys. euro). Oczywistym jest fakt, że wśród zawodników grających w polskiej lidze koszykówki znajdą się tacy, którzy zarabiają mniej, jak i tacy, których pensje są znacznie więcej. Nie da się jednak ukryć, że zawodnicy z Polski myślący o znacznie wyższych zarobkach, nowych pracodawców powinni szukać w innych europejskich ligach lub za oceanem, gdzie pensje mogą być kilkadziesiąt, a nawet kilkaset razy większe.