Skoki narciarskie – historia, rekordy i sukcesy Polaków

Nie da się ukryć, że skoki narciarskie stały się jednym z naszych sportów narodowych. Wszystko zaczęło się za czasów naszego pierwszego mistrza z charakterystycznym wąsikiem pod nosem. Małyszomania, która wybuchła w czasach, w których medale zdobywał Adam Małysz, zapewniła skokom narciarskim silną pozycję wśród ulubionych sportów Polaków. Boom, który zapoczątkował skoczek z Wisły, trwa do dziś, a kolejne pokolenia polskich zawodników lądują na podium najważniejszych zawodów na świecie.

Skoki narciarskie to sport, który przeszedł długą drogę. Skoczkowie biją kolejne rekordy, a rywalizacja wśród czołowych zawodników jest niezwykle zacięta. Kto ją zapoczątkował? Przyjrzyjmy się historii dyscypliny.

Historia skoków narciarskich

Według warszawskiego Muzeum Sportu historia skoków narciarskich rozpoczęła się już ok. 1000 lat temu. Powołując się na legendy opisane w królewskich opowiadaniach, przytaczają historię Heminga – norweskiego narciarza, który oddał skok ze zbocza góry znajdującej się na wyspie Bremengen ratujący jego życie. To jednak tylko legenda, której prawdziwość ciężko udowodnić.

Jest w niej jednak element, który łączy podania z rzeczywistością. Skoki narciarskie faktycznie wywodzą się z Norwegii, jednak ich historia nie sięga aż tak daleko – rozpoczyna się pod koniec XVIII w. W zapiskach datowanych na 1796 r. opisano jedno z ćwiczeń norweskich żołnierzy stacjonujących w okolicach Trondheim, którzy patrolowali okolice na nartach. Ćwiczenie polegało na… skokach na nartach z dachów szałasów pokrytych śniegiem.

Rozwój skoków narciarskich przyspieszył w kolejnym wieku. Na 1808 r. datowany jest pierwszy rekord odległości. Skok wykonany przez Olafa Rye liczył aż… 9,5 m. Kolejne lata to okres, z którego o skokach narciarskich wiadomo niewiele. Aż do 1961 r. To właśnie wtedy powstał pierwszy w historii klub narciarski – Trysil Shooting and Skiing Club. Zapoczątkował on zawody narciarskie Holmenkollen Nordic, które z czasem zaczęto nazywać igrzyskami nordyckimi. Konkurencja skoków narciarskich rozgrywana była już podczas pierwszej edycji wydarzenia w 1866 r. Zwyciężył, skokiem na ok. 23 metry Torjus Hemmestveit – szewc pochodzący z Telemarku.

W rodzinnym mieście pierwszego klubu narciarskiego zbudowano również pierwszą skocznię narciarską, na której rozegrano pierwszy konkurs skoków. W zawodach, które odbyły się w 1892 r., triumfował Arne Ustvedt, który poleciał na 21,5 m. Na ten okres przypada także wzrost popularności w innych skandynawskich krajach oraz krajach alpejskich.

Historia skoków narciarskich w Polsce

Zainteresowanie rozwijającą się dyscypliną nie ominęło Polski. Już w 1908 r. w Sławsku (obecnie Ukraina) zorganizowano pierwszy konkurs. 2 lata później we Lwowie zbudowano pierwszy profesjonalny obiekt, na którym można było uprawiać skoki narciarskie. W 1921 r. w dolinie Jaworzynce otworzono kolejną skocznię. Na największym tego typu obiekcie w Zakopanem w tym samym roku rozegrano Mistrzostwa Polski, które – skokiem na 14 metrów – wygrał Andrzej Krzeptowski.

Skocznia w dolinie Jaworzynce była głównym ośrodkiem sportowym aż do 1925 r., kiedy to w Zakopanem wybudowano istniejącą do dzisiaj skocznię na Krokwi. Podczas pierwszych zawodów, które rozegrano na nowym obiekcie 22 marca, ustanowiono ówczesny rekord Polski. Na kartach historii zapisał się Stanisław Gąsienica-Sieczka, który w drugim skoku poleciał na 36 metr i zapewnił sobie również zwycięstwo w konkursie.

Rozwój polskich skoków narciarskich zatrzymał wybuch II Wojny Światowej. Po jej zakończeniu budowana do tej pory infrastruktura nie nadawała się do użytku z uwagi na uszkodzenia. Powojennej modernizacji poddano w 1946 r. skocznię w Karpaczu, jednak sport nie rozwijał się już tak dynamicznie. Sporadyczne i niewielkie sukcesy polskich skoczków nie zwiastowały wydarzeń z 1972 r. kiedy to, podczas Zimowych Igrzysk Olimpijskich w japońskim Sapporo złoty medal zdobył Wojciech Fortuna. Jednak do medali naszych reprezentantów wrócimy w dalszej części tekstu.

Jak zmieniała się technika skoków narciarskich?

Rozwój skoków i osiąganie coraz większych odległości przez zawodników nie byłby możliwy bez zmiany techniki. Współczesne skoki nie mają już wiele wspólnego z tymi, które wykonywali pierwsi skoczkowie narciarscy. Ich technika nazywana “stylem kucznym” polegała na podkurczaniu w locie nóg oraz wymachiwaniu rękami, w których bardzo często trzymane były kijki.

Pierwsze widoczne zmiany, które poprawiały osiągnięcia, wprowadził Sondre Nordheim, norweski zawodnika nazywany jednym z ojców skoków. Nordheim po wybiciu prostował kolana, a następnie całe ciało. Nadal machał rękami, jednak dzięki prostej pozycji, lot był nie tylko dłuższy, ale i stabilniejszy. Styl ten nazywano telemarkiem, a współcześni skoczkowie nadal wykorzystują jeden z jego elementów – charakterystyczne lądowanie.

Kolejnym z etapów rozwoju techniki skoków było stopniowe “kładzenie” się na nartach. Skoczkowie wykorzystujący technikę Nordheima, w trakcie lotu zaczęli pochylać się do przodu, co poprawiało ich aerodynamikę i pozwalało oddawać dalsze skoki. Następnym z elementów, które uległy zmianie było ułożenie rąk. Zamiast machania, skoczkowie zaczęli wyciągać je do przodu, a następnie trzymać przy ciele.

Pochylona sylwetka oraz ręce ułożone wzdłuż tułowia to elementy techniki skoków narciarskich, które widzimy do dziś. Najbardziej znaczącą zmianą, która najmocniej wpłynęła na osiągane przez zawodników odległości, była zmiana w sposobie układania nart. Szwed Jan Boklov zapoczątkował układanie nart w kształt litery “V”. Co ciekawe, w ten sam sposób, znacznie wcześniej układał narty Mirosław Graf – skoczek pochodzący ze Szklarskiej Poręby. Z uwagi na brak sukcesów na arenie międzynarodowej, wynalezienie tego stylu przypisywane jest jednak Szwedowi. Drugim z istotnych faktów, które warto zapamiętać, jest to, że początkowo za skoki wykonywane techniką “V” sędziowie obniżali punkty za styl. Przestali oni karać zawodników dopiero podczas Igrzysk Olimpijskich w Albertville (1992 r.).

Sprzęt do skoków narciarskich

Oddawanie dalekich skoków nie byłoby możliwe bez specjalistycznego sprzętu. Fani tej dyscypliny z pewnością nie raz myśleli o tym, żeby spróbować swoich sił przy wykorzystaniu tradycyjnych nart, jednak takie próby mogą skończyć się urazem.

By bezpiecznie oddawać skoki, potrzebne są specjalne narty, buty oraz wiązania. Narty do skoków narciarskich mogą mieć maksymalnie 10,5 cm szerokości pod wiązaniami i 11,5 cm przy końcach. Ich długość określana jest wzrostem zawodnika – nie może być większa niż 146%. Skórzane buty powinny być nie tylko dopasowane do wiązań. Ich rolą jest przede wszystkim utrzymanie stopy skoczka w optymalnej pozycji, jak i zabezpieczenie jej przed urazami. Wiązania charakteryzują się natomiast tym, że ich tylna część jest ruchoma, dzięki czemu zawodnik może pochylić ciało w trakcie lotu. Wiązania mają też zabezpieczyć zawodników przed kontuzjami, dlatego w trakcie upadków narty bardzo łatwo odczepiają się od butów zawodników.

Poza wymienionymi zawodnicy muszą być wyposażeni również w kaski ochronne, gogle, rękawice i kombinezony.

Skoki narciarskie na zimowych igrzyskach olimpijskich

Skoki narciarskie to jedna z dyscyplin, która pojawiła się na każdych zimowych igrzyskach olimpijskich. Sport zadebiutował już podczas I zimowej olimpiady w Chamonix w 1924 r. Do 1964 r. rozgrywano tylko jedną konkurencję – skoki na skoczni dużej. To właśnie wtedy, podczas Igrzysk w Innsbrucku wprowadzono drugą – skoki na skoczni normalnej. Kolejną konkurencję wprowadzono na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Calgary (1988 r.). Poza zawodami indywidualnymi, na dużej skoczni rozegrano również konkurs drużynowy.

XXII Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Soczi (Rosja, 2014 r.) były ważnym punktem w historii kobiecych skoków. To właśnie wtedy miały one okazję po raz pierwszy zawalczyć o olimpijskie medale.

Najmłodszą – piątą – z konkurencji skoków narciarskich na igrzyskach jest konkurs drużyn mieszanych. Zawody rozegrano pierwszy raz w 2022 r. podczas Igrzysk Olimpijskich w Pekinie.

Największe skocznie narciarskie

Jednym z motorów napędowych dyscypliny była chęć osiągania coraz większych odległości skoków. Długie loty emocjonują kibiców, wywołują dreszczyk wśród zawodników i są bardzo widowiskowe. Nie byłyby one jednak możliwe bez specjalnie przygotowanych do tego skoczni. Nazywane “mamutami” obiekty stworzono z myślą o oddawaniu jak najdłuższych skoków w bezpiecznych warunkach. Na świecie istnieje jedynie pięć takich obiektów.

Do największych, których wielkość wynosi 240 m, należą obiekty w norweskim Vikersund oraz słoweńskiej Planicy. Niewiele mniejsze są skocznie w austriackim Bad Mitterndorf oraz niemieckim Oberstdorfie – ich wielkość wynosi 235 m. Punkt konstrukcyjny wymienionych wynosi 200 m. Ostatnią ze skoczki, której wielkość przekracza 200 m, jest skocznia w czeskim Harrachovie. Wielkość skoczni Čerťák wynosi 210 m, a jej punkt konstrukcyjny wyznaczono na 185 metrze.

10 najdłuższych skoków narciarskich

Wspominając o największych skoczniach narciarskich, nie można nie wspomnieć o oddawanych na nich skokach. Nie powinno dziwić to, że najdłuższe skoki narciarskie wykonywano na dwóch największych obiektach – w Vikersund i Planicy. Nie wszystkie z nich “ustano” – część zakończyła się upadkiem lub podparciem przy lądowaniu, przez co nie jest zaliczana do oficjalnych rekordów, jednak odległości i tak robią wrażenie.

Rekord świata należy do Austriaka Stefana Krafta. Podczas zawodów w 2017 r. poleciał on na imponującą odległość 253,5 m. Dalej od Krafta – o 0,5 m – poleciał tylko Dmitrij Wasiliew. Rosjanin podczas konkursu w Vikersund w 2015 r. nie ustał swojego skoku, dlatego rekord świata należy do Krafta.

Podczas zawodów w Planicy w 2018 r. na 253,5 m. poleciał Gregor Schlierenzauer. Austriak w trakcie lądowania podparł się jednak ręką. Kolejny wynik, który przez moment był rekordem świata, należy do Roberta Johanssona. Podczas zawodów w Vikersund 2017 r. skoczył 252, jednak później – w tej samej serii – dalej skoczył Kraft.

Z uwagi na podparcie skoku przez Schlierenzauera, rekord w Planicy należy do Ryoyu Kobayashiego, który w 2019 r. poleciał w Słowenii na 252 m.

Wcześniejszy rekord świata należał do Andersa Fannemela. Norweg podczas zawodów w Vikersund w 2015 r. poleciał na odległość 251,5 m. Jego skok był pierwszym w historii, który przekroczył barierę 250 m.

Na taką samą odległość, ale w Planicy, poleciał jedyny Polak, który przekroczył 250 m. W 2017 r. w Planicy na 251,5 metrze wylądował Kamil Stoch – jedyny reprezentant naszego kraju wśród 10 skoczków z najlepszymi wynikami.

Na 8 miejscu z wynikiem 250 m plasuje się słoweniec Peter Prevc, a kolejne miejsce – z wynikiem 249,5 m przypada jego rodakowi Borowi Pavlovčičowi. Ostatnim na liście jest skok Andreasa Stjernena na odległość 249 m.

Polscy skoczkowie, którzy przekroczyli 200 m

Rekord życiowy Kamila Stocha to nie jedyny lot, w którym polski skoczek przekroczył barierę 200 m. Poza nim udało się to dokonać trzem innym zawodnikom.
Najkrócej, bo jedynie na 201,5 m poleciał Robert Mateja w 2001 w Harrachovie. W tym samym roku barierę 200 m pokonał Adam Małysz – poleciał na 206,5 r. Rekord życiowy orła z Wisły wynosi 230,5 m.

Ostatnim z polskich skoczków, który może poszczycić się imponującym rekordem życiowym, jest Piotr Żyła. Znany z wesołego charakteru skoczek, podczas konkursu w Planicy (2019 r.) wylądował na 248 metrze.

Najważniejsze wydarzenia w skokach narciarskich

Choć głównym punktem każdego sezonu skoków narciarskich jest walka o zwycięstwo w Pucharze Świata, skoczkowie mogą triumfować również w innych zmaganiach. Przyjrzyjmy się najważniejszym z nich.

Puchar Świata

Puchar to ok. czteromiesięczny cykl zawodów w skokach narciarskich, który jest rozgrywany od sezonu 1979/1980. Zawodnicy biorący udział w Pucharze Świata zbierają punkty do klasyfikacji generalnej, które przyznawane są na podstawie osiągnięć w poszczególnych konkursach składających się na cykl. Skoczek, który na koniec sezonu zgromadzi największą liczbę punktów, wygrywa trofeum – Kryształową Kulę. W trakcie sezonu, liderzy klasyfikacji występują w charakterystycznych, żółtych koszulkach.

Poza klasyfikacją Pucharu Świata w skokach narciarskich prowadzona jest też klasyfikacja w lotach. Punkty, które są w niej przyznawane, zawodnicy mogą gromadzić tylko podczas konkursów rozgrywanych na tzw. “mamutach” – największych skoczniach.

W Pucharze Świata w skokach narciarskich przyznawane są nagrody indywidualne oraz drużynowe.

Mistrzostwa Świata

Walka o tytuł mistrza świata odbywa się podczas organizowanych co dwa lata mistrzostw świata w narciarstwie klasycznym. Konkurs w skokach to jedna z konkurencji rozgrywanych na wydarzeniu. Zawody odbywają się w latach nieparzystych, a gospodarzem kolejnych będzie słoweńska Planica. Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Klasycznym 2023 rozpoczną się 22 lutego, a zakończą 5 marca 2023 r.

Turniej Czterech Skoczni

Turniej Czterech Skoczni (TCS) to impreza nazywana – z uwagi na swoją rangę – narciarskim Wielkim Szlemem. Odbywa się od 1953 r. w dwóch niemieckich i dwóch austriackich miastach – w Oberstdorfie, Garmisch-Partenkirchen, Innsbrucku i Bischofshofen. Od sezonu 1979/1980 poza rywalizacją o zwycięstwo w TCS, zawodnicy podczas zawodów gromadzą również punkty do Pucharu Świata. W odróżnieniu od cyklu, w TCS zakwalifikowani do konkursu skoczkowie, rywalizują w systemie KO – do drugiej rundy przechodzi zawodnik z lepszym wynikiem. 

Raw Air

Raw Air to norweska odpowiedź na Turniej Czterech Skoczni. Zawody zainaugurowane w 2017 r. to cykl zmagań na czterech norweskich skoczniach, który jest niezwykle wymagający dla zawodników. W odróżnieniu od alpejskiego turnieju, Raw Air rozgrywany jest bez przerwy, a skoczkowie rywalizują ze sobą przez 10 kolejnych dni. Inaczej przebiegają też same zawody – nie ma systemu KO, a zawodnicy gromadzą do głównej puli punkty za każdy skok (również w kwalifikacjach).

Planica 7

Najmłodsze w zestawieniu jest konkurs Planica 7, rozgrywany od 2018 r. na słoweńskiej skoczni. W ramach tego cyklu zawodnicy rywalizują tylko na jednym obiekcie, jednak o końcowym wyniku decydują wszystkie skoki, które na nim oddali. Uwzględniane są wyniki z kwalifikacji, dwóch konkursów indywidualnych oraz konkurencji drużynowej.

Skoki narciarskie – najważniejsze sukcesy Polaków

Nie bez przyczyny skoki narciarskie są zimowym sportem narodowym Polaków. Nasi skoczkowie mogą pochwalić się pokaźnym zbiorem medali i trofeów ze wszystkich najważniejszych imprez.

Na tej najważniejszej – zimowych igrzyskach – zdobyliśmy łącznie 10 medali. 1 złoty medal zdobył Wojciech Fortuna, a 3 Kamil Stoch. Również 3 srebrne medale z igrzysk przywiózł Adam Małysz. Orzeł z Wisły ma na swoim koncie również brązowy medal. 1 brąz na igrzyskach zdobył Dawid Kubacki, a jeden zdobyła nasza drużyna w 2018 r.

Małysz jest niekwestionowanym liderem dorobku na mistrzostwach świata. Jego dorobek to aż 4 złote medale, 1 srebrny i 1 brązowy. Wśród zdobywców złota są także Kamil Stoch, Dawid Kubacki, Piotr Żyła. Wymieniona trójka zdobyła również złoty medal drużynowo – czwartym zawodnikiem był Maciej Kot.

Adam Małysz ma na swoim koncie czterokrotne zwycięstwo w Pucharze Świata. Dwa razy po Kryształową Kulę sięgał Kamil Stoch. Obaj zawodnicy zwyciężali również w Turnieju Czterech Skoczni – Małysz jeden raz, Stoch dwukrotnie. Wśród triumfatorów TCS jest też Dawid Kubacki.

Kamil Stoch to też na razie jedyny reprezentant Polski, który triumfował w turnieju Raw Air – dwukrotnie (2018 i 2020 r.). Podczas inauguracyjnego turnieju w 2017 r. zajął drugie miejsce.